گفتگوی دکتر فربد مفیدی با روزنامه همشهری
رفتارهای كلیشه‌ای و تكراری، حساسیت غیرمعمول در حواس پنجگانه و مشكل در برقراری ارتباط اجتماعی جزو مسائلی است كه افراد دارای اختلالات طیف اوتیسم، با شدت و ضعف متفاوت تجربه می‌كنند...
رفتارهای كلیشه‌ای و تكراری، حساسیت غیرمعمول در حواس پنجگانه و مشكل در برقراری ارتباط اجتماعی جزو مسائلی است كه افراد دارای اختلالات طیف اوتیسم، با شدت و ضعف متفاوت تجربه می‌كنند. شناخت نشانه‌های این اختلال قدم نخست برای اصلاح مشكلات بروز كرده در رفتار این افراد خواهد بود. قدم بعد بهره‌گیری از فعالیت‌های توانبخشی و انجام هنردرمانی در كنار آنهاست اما نشانه‌ها و مسیر درمان كدام است؟ در این یادداشت دكتر فربد مفیدی به راه‌های شناخت و تشخیص این اختلال و شیوه‌های درمان آن به‌ویژه از راه هنر اشاره می‌كند.
اوتیسم چیست؟
اوتیسم یكی از اختلالات رشدی اعصاب است و مبتلایان به آن دو ویژگی دارند. نخست مشكل در تعامل اجتماعی و دوم انجام حركات كلیشه‌ای، چسبندگی و رفتارهای تكراری. این بیماران ارتباط اجتماعی ضعیفی دارند. آنها تماس چشمی برقرار نمی‌كنند. بعضی از آنها حرف نمی‌زنند و برخی نكات را درك نمی‌كنند. فهم عواطف و مسائل انتزاعی برای تعدادی از مبتلایان ممكن نیست. به‌طور كلی ابتلا به اوتیسم در سه درجه خفیف، متوسط و شدید بروز می‌كند.
مبتلایان به اوتیسم در سطح خفیف، كلام دارند و می‌توانند در مدارس عادی تحصیل كنند. این كودكان در سال‌های بالاتر دچار مشكل درك مطلب می‌شوند اما آموزش‌های خاص می‌تواند باعث پیشرفت آنها در رشته‌های مختلفی همچون رشته‌های هنری و علمی شود. احتمال دارد كودكان مبتلا به اوتیسم در سطح خفیف در یك زمینه خاص از كودكان معمولی پیشی بگیرند. این نوع كودكان دارای «هوش جزیره‌ای» هستند. یك انسان معمولی و برخوردار از درجه هوشی بالا، در تمام زمینه‌ها از بهره هوشی یكسان برخوردار است اما كودكان دارای اختلال خفیف اوتیسم، در بعضی زمینه‌ها هوش بالایی دارند. به‌طور خاص حافظه بصری آنها قوی است؛ مثلا این دسته از كودكان می‌توانند در سه سالگی خودبه‌خود خواندن را یاد بگیرند. آن هم با تماشای تلویزیون. بعضی از كودكان در این دسته موفق می‌شوند وارد دانشگاه شوند.
افراد دارای اختلال متوسط و شدید اوتیسم، حركات كلیشه‌ای و روابط اجتماعی ضعیف دارند. ممكن است این دسته به كلام نرسند. برخی از افراد این سطح، استعدادهای خاصی دارند و برخی از داشتن استعداد خاص بهره‌مند نیستند. گروه دارای اختلال در سطح شدید استعدادهای كمی دارند. این دسته، دچار مشكلات هوشی و ذهنی هستند و ارتباطات آنها در سطح ضعیفی قرار دارد.
آزمون نقاشی در كنار آزمون‌های اوتیسم
آزمون ترسیم كه برای هنرمند معلول ایرانی طراحی شده، آموزش نقاشی و هنر را هدف قرار داده است. این آزمون با چنین تفكری تدوین شده و آزمون نویی به‌حساب می‌آید. برای آنكه توانایی‌های افراد دارای اختلال اوتیسم سنجیده شود، آزمون‌های مختلفی همچون آزمون رشد اجتماعی، آزمون هوش و آزمون «گارس» انجام می‌شود. نوع دیگر ارزیابی بالینی، ارتباط مداوم و طولانی مدت مربی با كودك دارای این نوع اختلال است. در این مرحله، تعامل والدین، مربیان و متخصص مربوط می‌تواند در ارزیابی توانایی و حل مشكلات این كودكان موثر باشد.
مشكل احتمالی حواس پنجگانه
مبتلایان به اوتیسم ممكن است مشكلاتی در حواس پنجگانه خود داشته باشند، اما نه به‌معنای ضعف در حواس. شرایط این افراد به‌نحوی است كه حساسیت آنها نسبت به محرك‌ها كمتر یا بیشتر از حد معمول است. مثلا ممكن است نور معمولی یك لامپ چشم‌های یك فرد دارای اختلال اوتیسم را آزار دهد یا صدای وسایل برقی در خانه، از سوی او چند برابر درك شده و باعث ناراحتی او شود. این حساسیت كمتر یا بیشتر در مورد سایر احساسات آنها هم رخ می‌دهد. رفع این مشكلات در حیطه كار متخصص توانبخشی است.به‌طور مثال در مورد حساسیت شنوایی ممكن است تعامل یك متخصص توانبخشی با فردی كه موسیقی درمانی انجام می‌دهد، باعث «طراحی درمان» فرد دارای اختلال و كاهش حساسیت او در شنیدن اصوات شود.
وقتی هنر، درمانگری می‌كند
هنردرمانی از جنبه روانی بر افراد دارای اختلالات رشد اعصاب تأثیر می‌گذارد. به‌طور مثال نقاشی در افراد دارای اختلال اوتیسم باعث افزایش اعتماد به نفس آنها می‌شود. خود پنداره این افراد پس از آغاز فعالیت هنری‌شان تغییر می‌كند. به این معنا كه احساس بهتری نسبت به‌خود پیدا می‌كنند. اثری كه این هنرمندان خلق كرده‌اند حس توانمندی به آنها منتقل می‌كند. بازخورد اطرافیان هم در دریافت حس توانمندی این افراد مؤثر است. از آنجا كه این افراد توانایی دیگری برای ابراز وجود ندارد، دچار مشكلات رفتاری می‌شوند، اما بازخورد خوب می‌تواند لجبازی، پرخاشگری و هر رفتاری را كه برای جلب توجه منفی اطرافیان، تكرار می‌شود كاهش دهد. در این صورت خانواده فرد دچار اختلال اوتیسم هم احساس بهتری نسبت به فرزند یا عضو دیگر خانواده خود پیدا می‌كنند.
جادوی رنگ و بوم
اشتغال به هنر نقاشی در بعد شناختی، توجه و تمركز فرد دارای اختلال اوتیسم را افزایش می‌دهد. حركات ظریف انگشتان دست و همینطور هماهنگی چشم و دست از نتایج شركت در نقاشی است. این حركات در نقاشی، مدام تمرین می‌شوند و اد‌راك بصری فرد را هم تغییر می‌دهند. بعد از حضور در این كلاس‌ها درك شكل و زمینه، شناخت مفاهیم و سایر مهارت‌های بصری مثل حافظه، تشخیص رنگ و ابعاد، اندازه و شكل در این افراد تغییر می‌كند. آنها كم كم متوجه می‌شوند كه رنگ چه مفهومی دارد.
نقاشی و كشفیات درونی
نقاشی هنرمندان دارای اختلال اوتیسم، معمولا بازآفرینی آثار هنرمندان دیگر است، اما اگر این افراد، با خلاقیت خود نقاشی بكشند می‌توان با ارزیابی نقاشی‌های‌شان، پی به مشغولیت ذهنی و مشكلات آنها برد. توجه آنها به جزئیات، موضوع دیگری است كه با بررسی نقاشی خلاقانه یك فرد دارای اختلال اوتیسم امكان‌پذیر می‌شود. این مساله می‌تواند به‌عنوان ابزار تشخیصی عمل كند و به درمان مطلوب‌تر او بینجامد.
واقع بین باشید
هیچ درمانی به تنهایی برای فرد دارای اختلال اوتیسم، كافی نیست. گفتار درمانی، كاردرمانی، ویزیت توسط روانپزشك، جلسات مشاوره در حضور روانشناس، كار با مربی آموزشی و هنر درمانی فعالیت‌هایی است كه برای اصلاح مشكلات رفتاری این افراد پیش‌بینی شده و همه آنها در كنار هم به رفع مسائل مربوط به این اختلال كمك می‌كند.
توصیه به والدین
بهتر است والدین از تمام كودكان دارای این اختلال انتظار مشابه نداشته باشند و آنها را با سایر هم گروه‌های‌شان مقایسه نكنند. اگر كودكی با وجود این اختلال موفق به تحصیل در مدرسه عادی شده، دلیل بر آن نیست كه كودكان دیگر هم با وجود همین اختلال بتوانند آن مسیر تحصیلی را در مدارس عادی طی كنند. شاید تمام افراد دارای اختلال اوتیسم، از توانایی تحصیلی برخوردار نباشند، اما بتوانند در فعالیت‌های دیگر پیشرفت كنند. اگر چنین انتظاری در مورد همه این كودكان وجود داشته باشد، با پیگیری نابجای والدین، هم منابع خانواده نابود می‌شود و هم فشار مضاعف بر فرزند خانواده وارد می‌آید.
مراكز قابل اطمینان برای تشخیص
مراكزی كه می‌توانند برای تشخیص و رفع مشكلات اوتیسم به راهنماهای مناسب و قابل اطمینانی تبدیل شوند، از طریق ارتباط‌گیری با مراكز توانبخشی طیف اوتیسم یافت می‌شوند. این مراكز زیر پوشش بهزیستی قرار دارند و در اكثر استان‌ها دایر هستند. دومین مسیر از مراكز فعالیت درمانگران توانبخشی شامل گفتاردرمانگرها و كاردرمانگرها می‌گذرد. سومین راه تشخیص این اختلال از طریق مراجعه به متخصصان رشته روانپزشكی میسر می‌شود.
منبع : روزنامه همشهری (6و7)
لیلا به طلب ؛ خبرنگار روزنامه همشهری
دیدگاه ها
شما می توانید در مورد این مطلب نظر دهید